“Schuim op de lippen van een zieltogende”

Kamiel Vanhole werd dit weekend niet alleen herdacht in Leuven. Ook in Rijsel viel hem een kleine, maar mooie hulde te beurt.

Op zaterdagavond eerden vrienden en collega’s Kamiel Vanhole tijdens de opening van een aan de schrijver gewijde tentoonstelling in de Leuvense bibliotheek Tweebronnen. Naast dochter Eva Vanhole brachten o.a. Geert van Istendael en Benno Barnard een hommage. De avond tevoren was ik in Rijsel aanwezig bij de openbare Lecture van enkele vooraanstaande leden van de Franse literaire OULIPO-beweging, een groep schrijvers die in de sporen van o.a. Georges Perec en Raymond Queneau ook vandaag nog proberen literatuur te bedrijven aan de hand van zichzelf opgelegde vormelijke beperkingen. Het bekendste voorbeeld is de onlangs vertaalde roman ’t Manco van Perec (La disparition, 1969) waarin de klinker e de benen heeft genomen.

Auteur Jacques Jouet las vrijdagavond enkele van zijn Poèmes avec partenaires (P.O.L. 2002): gedichten die hij in het Frans schreef, maar waarin hij telkens drie woorden uit eenzelfde vreemde taal verweeft. Hij vertelde erbij hoe hij in 2000 tijdens een lange reis door Europa vriendschap had gesloten met de Vlaming Kamiel Vanhole. Onderweg vroeg hij aan zijn kersverse Vlaamse vriend om hem drie woorden uit het Nederlands cadeau te doen. Kamiel gaf Jacques deze woorden: bedremmeld, meerschuim en reeuw.

Na afloop kwam Jacques bescheiden informeren of hij de woorden een beetje fatsoenlijk had uitgesproken. Eentje had ik niet begrepen, gaf ik moedig toe. Ik kon hem vervolgens niet zeggen wat het mysterieuze substantief juist betekende. Later die avond zat ik samen met de Franse auteur gebogen over een Nederlands woordenboek en ontdekte ik dankzij Kamiel Vanhole de wonderlijke betekenis van een prachtig, maar mij onbekend lemma uit Van Dale. “Reeuw: schuim op de lippen van een zieltogende.”

Jacques Jouet vroeg me tenslotte of ik het korte gedicht wou vertalen dat hij een jaar geleden bij de dood van Kamiel had geschreven. Dat wou ik zeker.

Quand je l'ai vu voyager

j'ai compris qu'il savait le faire

mieux qu'à peu près n'importe qui

Kamiel

qui sans y toucher menait ça

là où tout devait sourire.

***

Wanneer ik hem zag reizen

begreep ik dat hij beter

dan ongeveer wie ook wist hoe

Kamiel

hoe hij achteloos komen kon

waar alles toelachen zou.

PS1

Jacques legde me uit dat dit een Oulipovorm is die naar de naam “petite boîte” luistert. Een petite boîte is een gedicht van zes verzen die achtereenvolgens 7, 7, 8, ?, 8 en 7 lettergrepen tellen. De verzen rijmen niet. Het woord dat in het vierde vers als het ware in een doosje opgesloten wordt, is van een grammaticale categorie die niet mag voorkomen in de andere verzen. Het geheel vormt één zin. Ik heb die beperkingen gerespecteerd.

PS2

In 2000 doorkruiste de “Train Littérature Europe” met zo’n honderd Europese schrijvers aan boord het Europese vasteland. Achtereenvolgens werden Lisabonne, Madrid, Bordeaux, Parijs, Rijsel, Brussel, Dortmund, Hannover, Malbork, Kaliningrad, Vilnius, Riga, Tallin, Sint-Petersburg, Moskou, Minsk, Warschau en Berlijn aangedaan. Kamiel en Jacques leerden elkaar toen kennen. In Bordeaux schreef Jacques op 10 juni het gedicht met de drie woorden van Kamiel Vanhole. Het is een “redonde” (een vondst van JJ): 15 verzen volgens het rijmschema abcba bcacb cabac of abcba cabac bcacb, met op het einde van elk vers een van de geleende woorden. De bundel Poèmes avec partenaires bevat 92 "redondes" die samen in zekere zin een poëtische kijk op Europa vormen zoals het zich door de treinraampjes aan de dichter openbaarde, maar vooral voorbeelden zijn van vriendschap die de grens van de talen moeiteloos overschrijdt. Hierbij het gedicht met de woorden “bedremmeld”, “meerschuim” en “reeuw”.

Un pied en l’air, je suis bedremmeld :

cet escalier, est-il en meerschuim

ou en mousse de bain ? La reeuw

me gagne. De beurre ou de meerschuim

l’escalier ? je reste bedremmeld.

Je veux dire solide meerschuim

comme on fait les pipes. La reeuw

elle, n’est pas du tout bedremmeld

dans les pores de la peau, reeuw

de mort ou de rut, de la meerschuim

avant pétrification, reeuw

qui trahit le sapiens bedremmeld.

Si l’escalier est bien en meerschuim

dure et non en sable, bedremmeld

je ne suis plus : j’essuie ma reeuw.

PS3:

Jacques Jouet (1947) is een Franse romancier, toneelschrijver, dichter, essayist en dramaturg. Hij is lid van OULIPO en zijn oeuvre bevat dus heel wat vormelijke experimenten, maar daarnaast heeft de auteur ook een aantal 'klassieke' toneelstukken, verhalen en romans geschreven. Jouet is een van de panelleden van het bekende humoristische radioprogramma Des papous dans la tête (France Culture). Hij woont in Parijs.

• Foto KV : Eva Kinader

• Foto JJ : Coraline Soulier