Weer naar school met Liliane Wouters

Vlaams landschap met nonnen heeft een titel die je meteen doet denken aan traditionele katholieke romans uit preconciliaire tijden. Laat u niet misleiden: dit zijn de memoires van een van de grandes dames van de Franse literatuur in België.

• Liliane Wouters heeft een onvervalste Vlaamse naam maar schrijft in het Frans. Na dichtbundels en theaterwerk waagt ze zich nu aan een prozaboek, en ze doet dat met verve. De vandaag 80-jarige Wouters blikt terug op de jaren die ze van 1944 tot 1949 doorbracht in een klooster in het Vlaamse dorpje Gijzegem.
• ‘Mijn beginperiode in het internaat viel samen met de terugkeer van de vrijheid. Die van het land althans. Ik wist toen nog niet dat mijn eigen vrijheid erg beknot zou worden.’ In deze zinnen uit de aanvang van het boek wordt meteen duidelijk hoe ze te werk gaat. Er zijn het internaat en de wereld daarbuiten, er is toen en nu. Die dubbele spanningsboog loopt door tot het einde van het boek.
• Haar herinneringen aan een periode van meer dan 60 jaar geleden zijn opmerkelijk helder. De proustiaanse associatie van het internaat met de geur ‘van bleekwater, appels, boenwas en wierook’ overleefde moeiteloos de tijd.
• Ook ‘het geritsel van het textiel’ in de slaapzaal en de tikkende kralen van de nonnen komen weer tot leven onder Wouters’ pen, die naarmate de bladzijden vorderen steeds meer schik lijkt te hebben in het beschrijven van lang vervlogen tijden.
• Een van de charmes van dit boek is dat Wouters haar sobere precisie met een licht humoristische toets kleurt. Als ze vertelt hoe ze in de slaapzaal onder de dekens probeerde te lezen, wat ten strengste verboden was, blijft ze niet te lang bij dat verbod staan, maar beschrijft ze fijntjes hoe moeilijk het was om zo te lezen ‘omdat je voortdurend als een walvis aan de oppervlakte moest komen om wat lucht te krijgen’.
• Het moet in Gijzegem een kleurrijk zootje geweest zijn: een non die tijdens de pianoles haar glazen oog oppoetste, en een andere die bij het declameren van gedichten klepperde als een ooievaar omdat haar gebit niet goed vastzat. Wouters weet dergelijke burleske details te vermengen met de ontwikkeling van het jonge meisje dat ze was.
• Zo beschrijft ze dat ze het moeilijk had ‘met de tegennatuurlijke onzuiverheid’ omdat niemand er haar uitleg over had kunnen geven. Zelf voelde ze zich meer tot vrouwen aangetrokken (wat verklaart waarom haar boek al op homosites wordt gesignaleerd), maar ‘het opstijgen der sappen’ zorgt voor niet veel meer dan wat zoete verwarring. ‘Wat mij betreft moet het klooster beslist een sussende invloed hebben gehad, alsof ze bij het ontbijt een kalmeermiddel in onze koffie met melk deden’, noteert ze alweer puntig.
• Wouters ergert zich aan de verplichte zwarte kleren (‘we waren stellig tot rouwen veroordeeld’) en de oogkleppen die sommige nonnen droegen, maar serveert zeker geen afrekening met het katholieke milieu. Integendeel, dit zijn positieve, rancuneloze memoires – al plaatst Wouters uiteraard enkele kanttekeningen.
• Is die katholieke opvoeding voor haar al een zegen geweest, ze is niet te beroerd om toe te geven dat ze de persoonlijkheid van een goede vriendin heeft gekraakt. Regelmatig verveelde ze zich tijdens lege uren op het internaat, en het is daar dat haar verbeelding aan het werk moest en de schrijfster werd geboren.
• Wouters houdt in haar boek een opmerkelijk pleidooi voor verveling en stelt dat onze kinderen te veel van de ene turnles naar de andere volleybalclub gereden worden opdat ze zich maar niet zouden vervelen.
• De schrijfster is de nonnen niet alleen dankbaar voor die momenten van ledigheid, maar ook heel erkentelijk dat ze haar Nederlands hebben geleerd. Heel wat Vlaamse dichters, die zij later zou vertalen, mogen die nonnen al even dankbaar zijn, vervolgt ze gevat. In Gijzegem werden de twee landstalen gekoesterd en droeg men de Belgische solidariteit hoog in het vaandel.
• In tijden waarin het merk België en de katholieke kerk het hard te verduren krijgen, gaat Wouters met dit boek op tedere wijze in tegen de zeden van haar tijd. Vlaams landschap met nonnen is in die zin wellicht het meest verrassende boek dat onlangs van de persen rolde.

• Liliane Wouters (1930) is dichter en dramaturg.
• Stelde poëziebloemlezingen samen.
• Stond haar hele leven in het onderwijs.
• Won talrijke literaire prijzen, waaronder de Prix Goncourt voor poëzie in 2000.

Liliane Wouters – Vlaams landschap met nonnen Vertaald door Lien Wauters – Van der Talen Uitgeverij: Atlas ISBN: 978-90-450-1684-9 (dit stuk verscheen eerder in Knack)